TYDZIEŃ DUCHOWY

poniżej audio materiał z tygodnia duchowego. Kazania o obrazie Matki Przedziwnej. Najpierw słowo wstępu do ogólnego znaczenia tego obrazu. Późniejsze kazania są o pięciu znakach obecnych na obrazie, o ich symbolicznym znaczeniu i zachętach, które z tych znaków wypływają.

Matka Przedziwna - wstęp

kądziel i wrzeciono

dzień 1

1.

KĄDZIEL, WRZECIONO

„O len się stara i wełnę, pracuje starannie rękami. […] Wyciąga ręce po kądziel, jej palce chwytają wrzeciono” – to fragment z Księgi Przysłów opisujący dzielną niewiastę, a wrzeciono jest symbolem jej cnót: pracowitości, staranności, gospodarności, gotowości do służby, stateczności – przędzie na chwałę męża i Boga. Przędzenie było prawie wyłącznie rolą kobiecą toteż nic dziwnego, że właśnie Maryję przedstawia się z wrzecionem, jako wzór dla wszystkich kobiet, jako kobietę doskonałą.

Co jeszcze oznacza wrzeciono i kądziel? Ojcowie Kościoła w pracy prządki widzieli nie tylko typowe i odpowiednie dla kobiet zajęcie, ale również obraz spraw nadprzyrodzonych. Św. Augustyn pisze: „[…] spójrzcie na dwa przyrządy do przędzenia: kądziel i wrzeciono. Na kądzieli jest namotana wełna, która po wyciągnięciu w nić przechodzi na wrzeciono. To, co zatknięte zostało na kądzieli, ma się dopiero dokonać, to zaś, co nawinięte zostało na wrzeciono, już się dokonało. […]Na kądzieli bowiem znajduje się to, czego dokonasz, na wrzecionie zaś to, co uczyniłeś”.

W publikacjach na temat sztuki z epoki rzymskiej wskazuje się, że obrotowy ruch wrzeciona symbolizuje nieskończoność, a snująca się nić upływanie życia człowieka, czyli jego przeznaczenie. Motyw wrzeciona pojawia się w sztuce wczesnochrześcijańskiej w V w. w scenie Zwiastowania. Przyczyną umieszczenia wrzeciona w tej właśnie scenie są treści zawarte w apokryfach. „W Apokryfach Nowego Testamentu, w chwili, gdy przybył do Maryi Archanioł Gabriel, Maria przędła purpurę na tkaninę do świątyni w Jeruzalem, tkaninę, która została rozdarta na dwie części w chwili śmierci Chrystusa. Wiemy, że proces tkania i przędzenia był przez starożytnych uważany za metaforę narodzin (wcielenia), rozwoju cielesnego życia człowieka i jego śmierci. Czas przędzenia i rozdarcia tkaniny świątynnej to czas wcielenia i czas śmierci Chrystusa.” Matka Boża w ikonografii wysnuwa na wrzecionie przeznaczenie Chrystusa.*

Wydaje się jednak, że w obrazie Mater Admirabilis namalowanym w XIX wieku kądziel i wrzeciono mają jeszcze inne znaczenie. Wiersz Legenda autorstwa Cypriana Kamila Norwida jest interpretacją obrazu Mater Admirabilis, w której kądziel wyobraża znaną nam z dziesiątego rozdziału Ewangelii wg. św. Łukasza Martę – a więc czynne życie – działanie i służbę, lilia zaś siostrę Marty – Marię uosobienie życia w kontemplacji. Matka przedziwna, która jest patronką życia wewnętrznego łączy w harmonijny sposób modlitwę i działanie, cała oddana Bogu.

Na współczesnej ikonie Misterogrande zatytułowanej „Kapłaństwo – Małżeństwo” przedstawiona jest tkanina, którą jest Kościół, a która jest ciągle w trakcie tworzenia. Patrząc na obraz Matki Bożej prządki możemy dostrzec następującą zależność – tak jak Chrystus przyszedł na świat przez Maryję, tak teraz Matka Kościoła jest tą, przez którą Bóg wysnuwa nić tworząc nieustannie Kościół.

2.

KSIĘGA

„Oto Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emmanuel” Iz 7,14

Księga symbolizuje poznanie, prawdę, mądrość, wiedzę, roztropność, całość wszechświata, ciągłość historii. W ikonografii chrześcijańskiej najczęściej identyfikowana jest jako Biblią – występująca zamiennie jako księga lub zwój.

Wielu artystów przedstawia Maryję podczas czytania lub kontemplowania Słowa Bożego. Maryja czytająca Biblię jest najczęściej ukazana w scenie Zwiastowania. Pseudo-Bonawentura podaje, że podczas Zwiastowania Maryja mogła mieć otwarty zwój na wersecie z proroctwem Izajasza „Oto Panna pocznie i porodzi Syna, i nazwie Go imieniem Emmanuel”. Inne podania i przedstawienia w zachodnim malarstwie średniowiecznym wkładają w ręce Maryi otwarty psałterz.

Zwój lub księga są atrybutami Bożej Mądrości. Tradycja chrześcijańska przypisuje Dziewicy Maryi głębokie poznanie Prawa Bożego, Bożą mądrość i kontemplowanie tajemnic Boga, jako że była pełna łaski.

Przez Maryję przyszedł na świat Chrystus – który jest Słowem Bożym Wcielonym – „A słowo stało się ciałem” – Chrystus nazywany „księgą życia” – przez poznanie Jezusa jest nam dane życie wieczne. Pismo Święte jest natomiast słowem objawionym – pisanym, które ma nas do Jezusa prowadzić – słowem, które realizuje się w Maryi i tak jak Maryja, prowadzi do Chrystusa. Dlatego też księga może być metaforą Maryi jako „księgi żywej” – ukazującej prawdę i drogę do zbawienia. Św. Efrem Syryjczyk (zm. 373), teolog i poeta, mówił na przykład, że jest Ona taką księgą, pełną tajemnic nie do zgłębienia przez śmiertelników.

Księga jest atrybutem wielu świętych, ewangelistów, ojców Kościoła, a także proroków. Książka z literami: alfa i omega jest atrybutem Boga Ojca i Chrystusa.

Na obrazie Mater Admirabilis – Matki Przedziwnej otwarta księga znajduje się w koszu nieopodal nóg Maryi. Widzimy, że książka – z znaczeniu Słowa Bożego, jest obecna w Jej codziennym życiu. Scena ta przedstawia chwilę odpoczynku w pracy Najświętszej Panny, która przerwała pracę przy kądzieli, jak również nie czyta w tej chwili Słowa Bożego. Jest zatopiona w myślach, kontempluje tajemnice wiary i uwielbia Pana – zachowuje wszystkie słowa w swoim sercu.

księga

dzień 2

lilia

dzień 3

3.

LILIA Lilium candidum, czyli lilia biała

„Jak lilia pośród cierni, tak przyjaciółka ma pośród dziewcząt” (Pnp 2,2). „Cała piękna jesteś, przyjaciółko moja, i nie ma w tobie skazy” (Pnp 4,7)

Chociaż opisywany jako lilia kwiat w Biblii prawdopodobnie nie był gatunkiem lilii jaki znamy z ikonografii sztuki chrześcijańskiej, to ma on takie samo znaczenie metaforyczne. W Starym Testamencie lilią nazywano niektóre gatunki tulipanów, krokusów, a także pankracjum określane jako lilia Doliny Saronu. „Jam narcyz Saronu, lilia Dolin” (Pnp 2,1)

Oblubienica w Pieśni nad Pieśniami symbolizuje Lud Boży, ale także osobę pozostającą w szczególnej relacji z Bogiem. Bożą Oblubienicą nazywa się Maryję, gdyż ona pozbawiona jest jakiejkolwiek skazy – nie posiada ani skazy fizycznej, ani skazy moralnej i wyróżnia się pośród wszystkich niewiast jak lilia między cierniem.

Lilię od wieków uważano za kwiat niezwykły. Już w starożytnej mitologii greckiej lilia była uważana za symbol czystości. W sztuce chrześcijańskiej symbolizuje czystość, niewinność, dziewictwo. Lilia jest kwiatem okazałym. Ze względu na to, że się wyróżnia symbolizuje też majestat i niebiańską chwałę.

Lilia jest najczęściej atrybutem Maryi. Lilium candidum pojawia się w scenach zwiastowania – Archanioł Gabriel przekazuje Matce Boskiej kwitnący kwiat lub pojawia się on jako element tła czy wystroju pomieszczenia co jest najczęściej symbolem Niepokalanego Poczęcia Maryi. Jest uznawana za kwiat Chrześcijaństwa. Z lilią przedstawia się też wielu świętych, najczęściej św. Józefa oblubieńca NMP i św. Antoniego Padewskiego oraz dziewice, które oddały życie za czystość św. Marię Goretti, błogosławioną Karolinę Kózkównę.

W utworze Legenda Cyprian Kamil Norwid interpretując obraz Mater Admirabilis i opisując lilię odwołuje się do postawy Marii, która usiadła u stóp Jezusa w Ewangelii według św. Łukasza oraz do słów z Ewangelii według św. Mateusza: „Przypatrzcie się liliom na polu, jak rosną: nie pracują ani przędą. A powiadam wam: nawet Salomon w całym swoim przepychu nie był tak ubrany jak jedna z nich (Mt 6, 28-29). W ten sposób czyni lilię symbolem postawy człowieka całkowicie zanurzonego w Bogu, który spoczywa w ręku swojego Stwórcy, a podstawą jego życia jest zaufanie Bogu, a nie praca własna.

4.

WIENIEC Z GWIAZD DWUNASTU

Potem wielki znak się ukazał na niebie: Niewiasta obleczona w słońce, i księżyc pod jej stopami, a na jej głowie wieniec z gwiazd dwunastu. (Ap 12,1)

„W Apokalipsie chodzi o Niewiastę odzianą w Bożą chwałę, którą symbolizuje słońce. Promienieje ona jak oblubienica z Pieśni nad pieśniami. Można do niej odnieść słowa z tej księgi: „Kimże jest ta, która świeci z wysoka jak zorza, piękna jak księżyc, jaśniejąca jak słońce” (Pnp 6,10). Niewiasta wspiera się na księżycu oraz jest ukoronowana konstelacją złożoną z dwunastu gwiazd.”**

Wieniec złożony z 12 gwiazd, jest aluzją do snu Józefa (por. Rdz 37,9), który widział swoich braci jako gwiazdy, a rodziców – jako słońce i księżyc. Znak ten odsyła więc do 12 pokoleń Jakuba. „W Starym Testamencie dwanaście pokoleń Izraela stanowiło lud wybrany przez Boga. W Nowym Przymierzu ich miejsce zajmuje Dwunastu Apostołów, reprezentujących nowy Lud Boży. Autor Apokalipsy widzi więc w dwunastu gwiazdach fundament Kościoła.” Wieniec z gwiazd dwunastu symbolizuje także 12 bram i warstw fundamentu Niebieskiego Jeruzalem. Następnie wieniec symbolizuje zwycięstwo, a liczba dwanaście pełnię i całość. Gwiazdy są symbolami Bożego światła.

Chociaż interpretacje 12 rozdziału Apokalipsy wskazują, że Niewiasta jest metaforą Izraela, nowym Ludem Bożym, Oblubienicą – Małżonką Baranka, to tradycja Kościoła widzi również Maryję jako Niewiastę z Apokalipsy. Ma to uzasadnienie, ponieważ Maryja, jest figurą Kościoła. Stąd powstał typ ikonograficzny przedstawienia Maryi na obrazach jako Niepokalanej, Wniebowziętej – nazywany w malarstwie z języka łacińskiego – Immaculata (łac. niepokalana). Na obrazie tego typu Maryja jest zawsze przedstawiana w przestrzeni niebiańskiej, często w chmurach, niekiedy otoczona aniołami w chwale, z wieńcem z gwiazd dwunastu, czasem z księżycem pod stopami.

I znowu przypatrzmy się obrazowi Matki Przedziwnej, ukoronowanej wieńcem z gwiazd dwunastu. Rzeczywiście jest Matką Przedziwną, bo Jej przedstawienie odbiega od tego jak w kanonie powinna być przedstawiania Immaculata.

Zamiast w chwale nieba, Maryja pełna pokoju zasiada we wnętrzu ziemskiego domu. Co więcej, jeśli przyjmiemy, że obraz przedstawia Matkę Bożą, chwilę po Zwiastowaniu, rozważającą tę tajemnicę, na co wskazują różne symbole na obrazie, to tym bardziej wieniec z gwiazd dwunastu wydaje się odniesieniem do przyszłości Maryi i ukoronowania jej w chwale na Królową nieba i ziemi.

Maryja jest Niepokalana od swego poczęcia i cała napełniona łaską, a Matką Kościoła stała się przez Wcielenie Chrystusa, stąd też choć przedstawienie wieńca z gwiazd wokół głowy Maryi na Obrazie Mater Admirabilis jest nietypowe, to jednak znajduje uzasadnienie.

wieniec z gwiazd dwunastu

dzień 4

serce

dzień 5

5.

SERCE

„A Matka Jego chowała wiernie wszystkie te sprawy w swym sercu”. Łk 2,51

Symbol serca, rzecz jasna, kojarzy nam się z miłością. I rzeczywiście, jest to jego główne znaczenie. Jednak symbolika serca przetworzona przez współczesną kulturę uległa pewnemu spłaszczeniu w stosunku do pierwotnego, biblijnego rozumienia. W Biblii i w innych tekstach autorów chrześcijańskich sercu przypisywano ogromne znaczenie mistyczne. Wierzono, że serce posiada duchowe, boskie właściwości. Jest mieszkaniem naszych najgłębszych uczuć i przeżyć. Niejednokrotnie serce utożsamia się z duszą. W średniowieczu symbol serca stał się atrybutem cnoty Miłości, czy też Miłosierdzia.

Mistyczka jak św. Teresa z Avila miała widzenie, w którym zobaczyła anioła. Włócznią przeszył jej serce, sprawiając ból i radość równocześnie. Po śmierci świętej okazało się, że jej serce rzeczywiście miało ranę. Podobne rzeczywiste, mistyczne rany mieli między innymi św. Franciszek z Asyżu, św. Filip, Nerii, św. Ojciec Pio, św. Katarzyna ze Sieny. Te znaki pozwalają zobaczyć, że prawdziwie kochające serce jest w realny sposób związane z Bogiem.

Serce Maryi jest symbolem dziewiczej miłości do Boga Ojca, jej macierzyńskiej miłości do jej syna Jezusa Chrystusa oraz jej macierzyńskiej i współczującej miłości do całej ludzkości. Oddając mu cześć mamy nie tylko dostrzegać jej miłość, ale również Ją naśladować. Tradycyjnie Niepokalane Serce jest przedstawiane jako przebite siedmioma mieczami lub ranami, na cześć siedmiu boleści Maryi, oraz różami, zwykle czerwonymi lub białymi, owiniętymi wokół serca.

Święto Mater Admirabilis Patronki życia wewnętrznego upamiętnia radości i smutki Matki Bożej, jej cnoty i doskonałości, jej miłość do Boga Ojca, do Syna i do ludzi – a więc to co dzieje się właśnie w sercu Maryi.

Co ciekawe na włoskim fresku Mater Admirabilis, którego kopią jest obraz w ołtarzu głównym w naszym kościele, nie ma w ogóle symbolu serca. Obecnie trudno powiedzieć dlaczego malarz tworzący obraz do kościoła namalował niezgodnie z oryginałem serce. Być może jest to powiązane z wezwaniem parafii Niepokalanego Serca NMP. Obraz powstał na zamówienie jako wotum wdzięczności. Serce namalowane na obrazie w połączeniu z koralami nasuwa jeszcze jedno dalsze skojarzenie, że jest to serce wotywne. Znajduje się jednak w miejscu serca Matki Bożej, dlatego bardziej prawdopodobne jest, że wyobraża dosłownie Niepokalane serce NMP.

Ujęcie odpoczywającej Maryi na obrazie wraz z symbolem serca oraz książką może odwołać się do Pieśni nad Pieśniami: „Ego dormo, sed cor meum vigilat” – „Ja śpię, ale moje serce czuwa”. Matka Boża odpoczywa, ale nie śpi, jest zawsze czuwająca i symbolizuje wiecznie czuwające serce Boga. W czasie czuwania zachowuje wszystkie słowa w swoim sercu.

6.

PODNÓŻEK

Wyrocznia Boga dla Pana mego: «Siądź po mojej prawicy, aż Twych wrogów położę jako podnóżek pod Twoje stopy» Ps 110,1

Podnóżek jest niskim stołkiem służącym do oparcia stóp siedzącej osoby. Należy do mebli luksusowych i był szczególnie popularny w średniowieczu i w XIX wieku, a więc w czasie w którym powstał obraz Mater Admirabilis. Podnóżek zazwyczaj bogato zdobiono i wyściełano miękkim materiałem. Rola jaką spełnia sprawiła, że stał się symbolem władzy, jako że przynależał tylko dostojnikom i arystokracji.

Hebrajskie wyrażenie oznaczające „stołek na stopy” pojawia się w Starym Testamencie kilkukrotnie jako symbol świątyni (1Krn 28,2; Ps 99,5; 132,7; Lam 2,1), także symbol ziemi (Iz 66,1) oraz pokonanych wrogów (Ps 110,1). W Nowym Testamencie zazwyczaj wspominanie podnóżka jest nawiązaniem do Starego Testamentu.

Podnóżek pojawia się na mozaikach i ikonach w przedstawieniu Pantokratora, czyli Wszechwładcy – Chrystusa Króla zasiadającego na tronie, mającego ziemię za podnóżek lub trzymającego glob ziemski w dłoni – przedstawienie to odnosi się do Apokalipsy.

Podnóżek w ikonografii pojawia się w przedstawieniu drzewa krzyża. „Najbardziej rozpowszechnioną formą drzewa krzyża jest typ z trzema belkami poprzecznymi. Do najdłuższej przybite są ręce Zbawiciela. Na górnej (tytusie) umieszczany jest napis: ІНЦІ (Jezus Nazarejczyk Car Judei), lub ЦАР СЛАВИ (Król Chwały). Dolna belka to podnóżek, do którego przybito stopy. W ogólnej wymowie, podnóżek jest zarazem znakiem dostojeństwa ukazywanej postaci, stosowanym jeszcze w przedchrześcijańskiej ikonografii (m.in. cesarskiej). Podnóżek ukośny (wyżej ramię po prawicy Chrystusa) oznacza potęgę działającej Bożej Łaski, która stała się źródłem dostąpienia zbawienia m.in. dla Dobrego Łotra, ukrzyżowanego po prawicy Pana.”

„Podnóżek (suppodaneum), który – wedle popularnej na Wschodzie legendy – w godzinie śmierci Zbawiciela miał się lekko przechylić, wskazując dobremu łotrowi (po prawej ręce Chrystusa) niebo, a drugiemu piekło. Na tej belce może niekiedy znajdować się grecki napis NIKA (Zwycięzca) a poniżej— МЛРБ (Miesto lohnoje raj byst – Miejsce kaźni stało się rajem), wskazujący na paschalny wymiar ukrzyżowania.”

Przytoczona symbolika podnóżka, choć ciekawa, zdaje być się dalekim kontekstem do przedstawienia podnóżka u stóp Maryi w scenie zwiastowania, czy w scenie zamyślenia się Maryi na obrazie Mater Admirabilis.

A jednak możemy odczytać tę symbolikę w odniesieniu do Maryi. Podnóżek jako symbol łaski Bożej, jest u stóp Dziewicy, do której Archanioł Gabriel powiada: „Bądź pozdrowiona, pełna łaski, Pan z Tobą.” Łaska zbawienia w Chrystusie przyszła na świat dzięki Maryi.

Podnóżek jako symbol pokonanego nieprzyjaciela, jest u stóp Tej, która depcze głowę węża – jak jest przedstawiana Niepokalana, a co odnosi się do słów z księgi rodzaju „Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie i niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę». W niektórych wydaniach łacińskich i greckich Biblii znajduje się sformułowanie, że to niewiasta zmiażdży głowę szatana, a nie jej potomstwo. Niezależnie od przyjętej wersji tłumaczenia tekst ten jest zapowiedzią Mesjasza Odkupiciela, walki między wężem i Niewiastą oraz ostatecznego zwycięstwa jej potomka i wskazuje na rolę, jaką Matka Boża odgrywa w historii zbawienia, zwłaszcza odnośnie do pokonania starodawnego węża. Wizerunek Niepokalanej znamy z wielu obrazów oraz z Medalika Niepokalanego Poczęcia – zapoczątkowanego przez św. Katarzynę Labouré, której objawiła się Matka Boża.

I wreszcie możemy spojrzeć na podnóżek jako symbol dostojeństwa. Krzesło, na którym zasiada Bogarodzica, jak i podnóżek pełnią rolę tronu chwały, podkreślając królewską godność Matki Bożej.

Trochę historii naszego obrazu…

1953 W podziękowaniu Matce Bożej za uratowanie życia, opiekę i otrzymane łaski w okresie prześladowań przez władze i szczęśliwy powrót z więzienia. Państwo Irena, Kazimierz Krawiec oraz Joanna ,Józef Krawiec za cudowne ocalenie Braci Kazimierza i Józefa ufundowali obraz Mater Admirabilis – kopię fresku przedstawiającego Matkę Bożą Przedziwną, patronkę życia wewnętrznego. Oryginał znajduje się w klasztorze Trinità dei Monti w Rzymie. Kopię obrazu wykonał na zamówienie fundatorów artysta z Gniezna.

1966 obraz został przeniesiony wraz z remontem prezbiterium – nowy ołtarz – do nawy bocznej, teraz znajduje się na tej ścianie chrzcielnica i obraz Jezusa Miłosiernego

1991 wraz z nowym remontem prezbiterium i zamurowaniem wnęki w ścianie prezbiterium, obraz wrócił do centralnego miejsca kościoła

2022 – 18 marca – obraz został odświeżony, wyczyszczony i naprawiony i nieco przemalowany, a 12 kwietnia 2022 – znów powrócił po kapitalnym remoncie kościoła do prezbiterium

Historia fresku, na podstawie którego został namalowany nasz obraz

Początkowo fresk nosił nazwę „Madonna z lilią” 20 października 1846 r. papież Pius IX odwiedził klasztor Trinita dei Monti, spojrzawszy na obraz zawołał: „O, Mater Admirabilis”, poświęcił go i ustalił święto liturgiczne Mater Admirabilis z własnym formularzem mszalnym, obchodzone na pamiątkę wizyty i poświęcenia, 20 października. Dziś istnieje sanktuarium Matki Przedziwnej, a ściany kaplicy, którą urządzono z części korytarza, niemal całkowicie pokrywają tablice wyrażające podziękowania za cudowną pomoc Madonny w przeróżnych ludzkich potrzebach. Mater zaś, jak się popularnie mówi, jest dziś patronką wychowanków instytucji prowadzonych przez Zgromadzenie na całym świecie.

Obraz przedstawia Madonnę – Prządkę. Przerwała Ona pracę, przymknęła oczy, zapatrzyła się w rzeczywistość Boga. Jest to wzór spokoju i pogody przy pracy, spokoju, którego źródłem jest życie wewnętrzne, nie zmącona jedność z Bogiem. Siostry Sacré Coeur czczą Ją jako patronkę życia wewnętrznego, łączącego modlitwę i działanie.

Utwór, który jest interpretacją obrazu…

Oto siedzi na tronie Królowa w kolorach narodu.
Po lewej stronie kądziel – Marta.
Po prawej stronie te lilie, które nie przędą,
Ale piękniejsze od Salomona w chwale swojej – Maria.
A Królowa-Korony-Polskiej przędzie
nić czynnego życia Marty w stronę Marii.
I doprzędła już do połowy.
I zadumała się.
I nachyliły się lilie pączkami swymi ku lewej stronie,
ku kądzieli.
I zadumały się tak, jak sama Prządka,
i są w pełności rozwinięcia.
I obrócona jest książka,
jakoby czytania peroid nastąpił …

C. K. Norwid utwór „Legenda” w czasie pobytu i odwiedzania klasztoru w Trinita dei Monti w Rzymie